در روز 26 عَید ماه، مردم مازندران به منظور پاسداشت ارواح رفتگانشان و حرمت قائل شدن برای آنان جشنی برپا می کردند که در آن نشانه‌هایی از معاد دیده می‌شود.
تابناک مازندران/ مردم مازندران روز 26 عید ماه طبری را که برابر 28 تیرماه است، روز مردگان می دانند و هر سال در این روز،در مناطق روستایی استان مراسم ویژه ای بر پا می‌شود.
در بعضی از روستاهای مازندران از دیرباز رسم بر این است که مردم از چند روز مانده به 26 عَید ماه مقدمات مراسم را تدارک می بینند و غذای مفصلی می پزند، شیرینی و میوه تهیه می کنند و صبح زود راهی زیارتگاه ها و گورستان ها می شوند و تا عصر در کنار مزار اموات می مانند، در آنجا غذا می خورند و خیرات می دهند.
حسین اسلامی مورخ تاریخ در گفت و گو با ایسنا، درباره جشن 26 عیدماه، می گوید: بر اساس تقویم تبری دوم مرداد، اولین روز نوروز تبری است و چون تبری ها چهارشنبه نداشتند برای برگزاری مراسمی همچون چهارشنبه سوری با روشن کردن آتش در روز ۲۶ عَید ماه برای پاسداشت درگذشتگان و نیاکان خود چراغ راهنمایی برمی افروختند.
وی با اشاره به اینکه مردم به گذشته خود به عنوان بخشی از هویت فرهنگی وابسته بودند که این عوامل نشانه آن است که آنان معاد را قبول دارند و نیز برای ارواح رفتگانشان حرمت قائل هستند، می افزاید: در این روز صله رحم بجا می آورند و هم ارواح گذشتگان خود را دعوت می‌کردند.
اسلامی با اشاره به اینکه در مازندران ۲۶ عَیدماه تبری که ۲۸ تیر ماه شمسی است مردم بر سر مزار درگذشتگان می روند، تصریح می کند: مردم پیش از رفتن به سر مزار آنجا را پاکسازی می‌کردند زیرا آنان بارور داشتند همچنان که در نوروز خانه های خود را تمیز می‌کنیم باید مزار درگذشتگان خود را غبار روبی کرد و به یاد آنها پذیرایی مختصری همراه با غذا در کنار مزار درگذشتگان خود می خوردند تا با درگذشتگان خود همسفره شوند با این روش می‌خواستند برای نیاکان خود پاسداشتی انجام دهند.
وی یادآور می شود: مازندرانی‌ها در روز 26 عید ماه معتقد بودند که گورستان‌ها هم همچون خانه‌هایشان تمیز و پاکیزه شود و به انسان‌ها بی‌حرمتی نشود و به این طریق به اجدادشان و برای خود احترام قائل شوند.
این محقق تاریخ این آیین را بخشی از غنای فرهنگی ملت می داند و می گوید: اگر در مورد فرهنگ و تاریخ و هنر مازندران بحث می شود اینها نشانه‌های فرهنگ غنی مازندران و بخشی از شناسنامه ملت متمدن است.
وی تصریح می کند: در این مراسم‌ها برای سرگرمی و شادی و ارج نهادن به روحیه پهلوانی کشتی لوچو هم برگزار می شود.
نعمت الله کاظمی مردم شناس در گفت و گو با ایسنا، درباره 26 عَید ماه با اشاره به اینکه از جنبه اسطوره‌ای در آیین ایران باستان مردم معتقدند که در این روز باید برای پاسداری از درگذشتگان خود جشنی برپا کنیم، می گوید: در ایران علاوه بر تقویم میلادی و شمسی تقویم دیگری در مازندران وجود داشت به عنوان تقویم تبری که در آن ۱۲ ماه ۳۰ روزه و ۵ روز دیگر با نام پیتِک که از سیوماه، شروع شده و سپس کَرچِ ماه، هَرِ ماه، تیرِ ماه، مِرداله ماه، شَروین ماه، میرِ ماه، اونِ ماه، اَرکِ ماه، دِ ماه، وَمِنِ ماه و عَیدماه که ۵ روز پیتک به اونِ ماه چسبیده است.
وی می افزاید: در ایران باستان مردم تبرستان معتقدند که در روز ۲۶ عَید ماه تبری، فریدون انتقام پدر جمشید را از ضحاک مار دوش گرفته و در واقع ضحاک مار دوش را بُن کوه دماوند به زنجیر کشید.
کاظمی با اشاره به اینکه برای پاسداشت درگذشتگان و رشادت‌های قهرمانان مازندران در این روز مردم به جشن و شادی می‌پرداختند و با آمدن بر سر قبر مُردگان خود یادی از رفتگان خود می کردند، می گوید: در گذشته با توجه به اینکه رسانه‌های گروهی نبود باید از قبل اعلام می‌شد که نوروز شده است و باید خانه تکانی آغاز شود بنابراین ۵ روز مانده به عید نوروز تبری یعنی ۲۶ عَید ماه با برافراشتن آتش و برپایی جشنی به همگان اطلاع رسانی می‌شد که نوروز در راه است و باید به خانه تکانی بپردازند.
وی با بیان اینکه این آیین از جنبه آیینی هنوز برایمان قداست دارد و باید این آیین را جفظ کنیم، می گوید: نیاکانمان بر این باور بودند که ۱۰ روز مانده به عید نوروز یعنی از ۲۱ عیدماه تبری ارواح نیاکانمان به خانه هایمان می آیند و طلب اطعام می کنند و مرد و زن خانه باید به آنها اطعام دهند و هر چه اطعام بدهند آن ارواح در حق افراد زنده دعا می کنند و خیرات و برکات آنها زیاد می شود و هر چه قدر در آن روز بیشتر احسان کنیم برکت نصیب خانه آنان شده بنابراین از جنبه آیینی این مراسم برگزار می‌شود.
این مردم شناس، ادامه می دهد: مراسم ۲۶ عَید ماه به سه روش برگزار می شود که یکی از آن مجمه چاشت است که مادران مجمه هایی را در داخل آن با قرار دادن غذا به مردم برای رفتگانشان اطعام می دهند.
وی تصریح می کند: آنان بر این باور بودند که وقتی ارواح به خانه آنها می آیند شادی زندگان را می خواهند بنابراین هر چه در این روز شادتر باشیم ارواح نیاکانمان شادتر می‌شود به همین سبب به این روز عِید مُردگان یا تیرگان نام نهادند.
کاظمی می افزاید: مسابقات کشتی لوچو در برخی نقاط همچون حاجی شیخ موسی بابل برگزار شده که به برنده آن گوسفندی هدیه می دهند که نمادی از قهرمانی نیاکانمان در جنگ های آن دوران است و در امام زاده حسن سوادکوه هم این آیین اجرا شده و نیز بازارهایی به سبب جشن و شادی در کنار مزار رفتگان دایر بود تا آنان محصولات مختلف خود را به نمایش در می آورند و وسایلی هم که عرضه می‌شود که همه آنها شادی افزا بود.
وی می گوید: در این جشن‌ها علاوه بر فاصله گرفتن از حزن و اندوه مرگ را هم بخشی از زندگی خود می دانیم و همانگونه که برای تولد و عروسی جشن می گیریم برای کسانی که از بین ما رفتند نیز جشن گرفته می‌شود بنابراین با این باور ارواح نیاکانمان را در کنار خود می یابیم.
این مردم شناس می افزاید: هنگامی که معتقدیم ارواح نیاکانمان به خانه هایمان می آیند یعنی اعتقاد راسخ به معاد داریم.
وی با اشاره به اینکه در این آیین ها می توان مشارکت اجتماعی را در میان افراد مشاهده کرد، تصریح می کند: دو مراسم در میان مردم اتحاد ایجاد می کند که مهمترین آن عاشورا است و همه افراد از هر جایی در این مراسم شرکت می کنند و همچنین آیین عید تیرگان یا مُردگان که باز تولید همکاری و همیاری اجتماعی است به نمایش گذاشته می شود.
گزارش از زهرا اشکیود خبرنگار ایسنای مازندران