بارش‌ها و سیل‌های اخیر خسارت بیش از برآورد اولیه داشته‌اند به این دلیل که برخی از پروژه‌هایی که در طول سالهای گذشته اجرا شده است موجب کوچک شدن مسیل رودخانه‌ها شده است. لایروبی‌نشدن سدها و رودخانه‌ها و تجاوز به حریم رودخانه‌ها در کنار تخریب جنگل‌ها و مراتع ابعاد خسارت را افزایش داده است و این پرسش مطرح است که تصمیم‌های مدیریتی تا چه میزان در افزایش ابعاد خسارت تاثیرگذار بوده است.
بارش‌هاهنوز خاتمه نیافته و در جدیدترین پیش‌بینی و هشدار، سازمان هواشناسی از فعالیت موج بارشی جدید در ایران از جمعه (۲۳ فروردین) خبر داده است. در ویدئوها و اظهارنظرهای متفاوت که این روزها درباره سیل مطرح می‌شود انتقادهای بسیاری به نحوه مدیریتی یا انجام اقدام‌های پیشگیرانه عنوان شده است؛ موضوعی که شاید مباحث مربوط به پیشگیری از آنها باید از ماه‌ها یا سال‌ها قبل در دستور کار مدیریت اجرایی کشور قرار گرفت.
این اظهارنظرها آن‌قدر متفاوت است که نمی‌تواند مبنای درستی برای ارزیابی عملکرد مدیران باشد اما آنچه مسلم است با توجه به تغییرات اقلیمی، مدیریت بحران و اقدام‌های پیشگیرانه باید بیش از این مورد توجه مجموعه تصمیم‌ساز و مجری کشور قرار گیرد تا از بروز خسارت‌های مالی و جانی بیشتر پیشگیری کند.
از همان ابتدا و در سیل گلستان و مازندران برخی دیر بازشدن دریچه‌های اضطراری سدها را مطرح کردند و برخی زودبازشدن و هجوم حجم انبوهی از آب پشت سدها را دلیل افزایش خسارت مطرح کردند اما آنگونه که کارشناس مسائل آب و مشاور سازمان پیشگیری و مدیریت بحران کشور می‌گوید تصمیم‌های غلطی در مدیریت بحران سیل وجود نداشته است.
تصمیم‌های غلط در مدیریت بحران سیل وجود نداشته است
نعمت حسنی، مشاور سازمان پیشگیری و مدیریت بحران، در گفت‌وگو با خبرنگار پانا درباره اظهارنظرهای متفاوتی که درباره تصمیم‌های مدیریتی برای بحران سیل اخیر مطرح می‌شود، گفت: سالهای زیادی است که با وزارت نیرو کار کرده‌ام، به مقوله آب آشنایی دارم و دوره‌های زیادی را در کشور ژاپن در مهندسی سد گذرانده‌ام. ممکن است در مدیریت بحران کنونی کشور کمی‌ها و کاستی‌هایی وجود داشته باشد اما در مجموع پاسخ من به وجود تصمیم‌های غلط در مدیریت بحران سیل منفی است.
وی افزود: به طور مثال در سد گلستان و وشمگیر در مازندران سدهایی هستند که تا حد امکان پخش سیلاب از آنها انجام شد. وقتی دیده شد که بارندگی زیاد شده است چاره‌ای جز تخلیه سد وجود نداشته است. در مورد سدهای بتنی نگرانی چندانی برای سرریزشدن وجود ندارد اما در سدهای خاکی سرریز می‌تواند منجر به شسته‌شدن سد شود.
حسنی گفت: آنچه موجب شد در منطقه آق‌قلا و استان گلستان خسارت زیاد به وجود آید توجه نکردن به رودخانه بوده است و بیش از آن که موضوع به سد مربوط باشد مشکل به لایروبی‌نشدن رودخانه‌ها مربوط است. کار مقاوم‌سازی جناحین سدها به خوبی انجام نشده است و مسیل تا رسیدن به دریا یا دشت‌های دیگر مسیر باز و پاک نبوده است.
وی افزود: برخی از پروژه‌هایی نیز که در طول سالهای گذشته اجرا شده است موجب کوچک شدن مسیل رودخانه‌ها شده است و ایجاد مشکل خواهد کرد. براساس سیل‌هایی که در مناطق مختلف ایجاد شده است دبی احتمالی تعیین می‌شود که بیشتر از ظرفیتی است که برای آب‌راه‌ها و مسیل‌های مسدود شده پیش‌بینی شده است. مجموعه عوامل دست به دست هم می‌دهند تا برخلاف برنامه‌ریزی‌ها بارش‌ها خسارت بیش از برآورد اولیه داشته باشند.
نمره مناسبی به مدیران و نیروهای نظامی داده می‌شود
حسنی گفت: در مجموع نمره‌ای که به مسئولان برای تلاش و کوشش، مردم برای حمایت‌ها و همدلی و نیروهای نظامی مانند ارتش، سپاه و بسیج داده می‌شود، نمره خوبی است که نشان می‌دهد وسعت بلایای طبیعی بزرگتر است از آن است که تنها با دخالت چند نهاد اجرایی قابل مدیریت باشد.
وی تاکید کرد: سازمان ملل از زلزله کوبه به این سو مدیریت بحران در کشورها را مدیریت جامع‌محور یا مردم‌محور نامیده است و همه باید به صورت فراگیر در مقابل وضع ناشی از بلایای طبیعی یا تهدیدهای انسانی وارد عمل شوند.
زیرساخت‌های کشور پاسخگوی بارش‌ها و سیل‌ها در وضع تغییرات اقلیمی نیست
اسدالله قره‌خانی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس نیز در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی پانا گفت: به دلیل خشکسالی طولانی ملاحظاتی در بازشدن دریچه سدها وجود داشته است. طی سالهای گذشته کشاورزان خوزستان و اصفهانی فشار زیادی به وزارت نیرو وارد می‌کردند تا نسبت به رهاسازی آب اقدام کند. بنابراین این ملاحظه به دلیل تجربه سالهای گذشته وجود داشت که باید استفاده مناسبی از این بارش‌ها صورت گیرد.
وی ادامه داد: طی 48 ساعت در استان گلستان 200 میلیمتر بارش وجود داشته است که به معنای آن است که 20 سانتیمتر آب سراسر استان را در بر بگیرد. 2 میلیون هکتار زمین را در نظر بگیرید که 20 سانتیمتر آب روی آن باشد و قرار باشد وارد سد شود طبیعی است سدهای گلستان یا سایر استان‌ها گنجایش بالایی نداشته است.
قره‌خانی گفت: کل سدهای کشور حتی اگر رسوب نداشتند نیز پاسخگوی میزان بارش‌های وسیع نبوده است. واقعیت این است که زیرساخت‌های کشور پاسخگوی بارش‌ها و سیل‌ها در وضع تغییرات اقلیمی نیست.
وی ادامه داد: لایروبی سدها، توسعه آبخیزاداری و آبخوان‌داری، اتصال شبکه‌های مویرگی آبهای زیرزمینی به یکدیگر، متخلل شدن زمین و بسیاری از اقدام‌های دیگر باید صورت می‌گرفت تا سیل در کشور ابعاد خسارت کنونی را نداشته باشد بنابراین باید گفت طی سالهای گذشته به این موارد بی‌توجهی شده است.
قره‌خانی گفت: 7 میلیارد مترمکعب آب پشت سدهای خوزستان جمع شده که خروجی آن محدود است و چاره‌ای جز بازکردن دریچه وجود نداشته است بنابراین سیل در هویزه و سوسنگرد به وجود آمد.
وی افزود: نظم جوی در ایران به هم خورده است و طی 24 ساعت حدود 300 میلیمتر بارش در برخی نقاط وجود داشته است و نمی‌توان گفت که قصور مدیریتی در بحران کنونی وجود نداشته است اما ابعاد بحران بیش از آن چیزی بوده است که انتظار ش وجود داشت.
سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به نقش تخریب جنگل‌ها و مراتع در افزایش خسارت سیل گفت: طرح خروج دام از جنگل و گرفتن مزارع کشاورزی جنگل‌نشینان طی سالهای گذشته موجب شد تا افرادی که در مناطق جنگلی سکونت داشته باشند جنگل را ترک کنند و به حاشیه شهرها بروند. جنگل‌ها عمدی یا سهوی شروع به آتش گرفتن کرد و به دلیل نبود افراد محلی ساکن جنگل‌ها خاموش کردن جنگل با تاخیر و خسارت انجام می‌شد.
خطا و عامل انسانی در حجم خسارت سیل خیلی زیاد بوده است
به گزارش سایت اطلاع‌رسانی سازمان بازرسی، قاضی سراج، رئیس سازمان بازرسی کشور نیز 20 فروردین درباره نقش عامل انسانی در خسارت سیل گفت: متأسفانه خطا و عامل انسانی در حجم خسارت سیل خیلی زیاد بوده است. از جمله آن می‌توان به از بین بردن مسیل‌ها، آبخیزدارها، آبخوان‌ها و پوشش گیاهی اشاره کرد. در صورتی که در بارندگی‌های شدید، قسمت اعظم آب به وسیله این نواحی گرفته می‌شود و مقدار کمی که جریان پیدا می‌کند، خطری برای ساکنین روستاها و شهرها ندارد.
وی در ادامه پیش‌بینی نشدن بارندگی شدید طی 40 سال گذشته را یکی دیگر از عوامل اصلی سیل دانست و گفت: کسی تصور نمی‌کرد شاهد این حجم از بارندگی در کشور باشیم و این باعث شد اکثر مسیل‌ها حتی در پایتخت تغییر کاربری داده شود و یا عرض مسیل‌ها کاهش یابد. بنابراین اگر قانون رعایت شده و در منافع ملی هماهنگ عمل می‌شد، شاهد این حجم از خسارت سیل نبودیم.
بارش‌های جدید در ایران
احد وظیفه ، مدیر کل پیش‌بینی و هشدارسریع سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه از جمعه شب (۲۳ فروردین) یک سیستم بارشی از غرب وارد ایران می‌شود، اظهارکرد: این سامانه در روزهای شنبه و یکشنبه هفته آینده (۲۴ و ۲۵ فروردین) سبب بارش باران در جنوب کشور در استان‌های بوشهر، جنوب فارس، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان می‌شود که این بارش‌ها همراه با رگبار و رعد و برق خواهد بود.
وظیفه تاکید کرد: تا روزهای ابتدایی هفته آینده خروجی مدل‌ها ممکن است تغییراتی داشته باشد. به همین علت اطلاعات به‌طور مرتب به روزرسانی می‌شود.
این کارشناس سازمان هواشناسی افزود: از بعدازظهر شنبه (۲۴ فروردین) تا صبح روز دوشنبه (۲۶ فروردین)، نیمه شرقی ایران تحت تاثیر سامانه بارشی قرار دارد که بارش‌ها در شرق مازندران و استان گلستان قابل توجه‌تر و شدیدتر خواهد بود و می‌تواند طغیان رودخانه‌ها و آبگرفتگی معابر را به دنبال داشته باشد.
بارش ۱۰۰ میلی‌متری در مازندران و گلستان
مدیر کل پیش‌بینی و هشدارسریع سازمان هواشناسی در مورد مفهوم بارش تجمعی که در کانال‌های مختلف خبری مطرح شد، تصریح کرد: بارش تجمعی به مجموع مقدار بارش طی ۲۴ ساعت گفته می‌شود. پیش‌بینی می‌شود مجموع بارش‌ها در شمال کشور در شرق مازندران و گلستان از شنبه تا صبح دوشنبه (۲۴ تا ۲۶ فروردین) حدود ۱۰۰ میلیمتر باشد.
وظیفه در پاسخ به این پرسش که آیا از شنبه (۲۴ فروردین) بارش‌ها سیل‌آسا خواهد بود و همه مناطق کشور را فرا می‌گیرد، گفت: از شنبه بارش‌ها سیل‌آسا نیست. بارش‌های بهاری است البته باید نکات ایمنی برای جلوگیری از طغیان رودخانه‌ها و آبگرفتگی لحاظ شود. ضمن اینکه شمال کشور به دلیل وجود آبگرفتگی شرایط خاصی دارد.
بارش هفته بعد خوزستان و لرستان شدید نیست
وی با بیان اینکه مناطق جنوب غرب ایران چندان تحت تاثیر این سامانه بارشی نخواهد بود، گفت: در این مناطق بارش داریم اما چندان شدید نیست و شدت این سامانه به اندازه سامانه‌های قبلی نخواهد بود که بتواند آسیب جدی وارد کند.
این کارشناس سازمان هواشناسی در مورد وضعیت بارش‌ها در استان‌های خوزستان و لرستان اظهار کرد: در خوزستان بارش داریم اما در شمال این استان و استان‌های لرستان و ایلام بارش‌ها خیلی شدید نیست.
وی ادامه داد: برای روز دوشنبه (۲۶ فروردین) استان‌های خراسان شمالی و خراسان رضوی و خراسان جنوبی بارش خواهند داشت.
گفته می‌شود که هواشناسی اروپا زنگ خطر را برای هفته آینده به صدا درآورده است، وظیفه در پاسخ به این پرسش که آیا این ادعا صحت دارد، گفت: نه این شایعه است و زنگ خطری در کار نیست.