استاندارد نبودن مراکز ذخیره‌سازی محصول راهبردی برنج در استان‌های مازندران و گیلان که حدود ۸۵ درصد تولید برنج سفید کشور را در اختیار دارند ، مهم‌ترین ضعف زیرساختی پدافند غیرعامل در این مناطق است که می‌تواند تهدید جدی برای امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود.
به گزارش ایرنا ، این ضعف زیرساختی در سال های اخیر با مکانیزه شدن برداشت شالی تشدید شده است ، وضعیتی که به اعتقاد کارشناسان اقتصادی در صورت کم توجهی می تواند به بحران تبدیل شود. در عین حال وضعیت مشابهی هم برای سایر محصولات کشاورزی تولیدی در این استان ها وجود دارد مانند مرکبات مازندران.
اگرچه همزمان با هفته پدافند غیر عامل طرح جامع پدافند غیرعامل مازندران به صورت استانی رونمایی شد که اولویت نخستش نیز قرارگاه زیستی است و حتی کارگروه بخش کشاورزی برای جلوگیری از خطرات مختلف طبیعی و غیر طبیعی طی چند سال اخیر فعالیت هایش را با طرح پدافندغیرعامل دوچندان کرده است که نتیجه آن موفقیت در مهار و کنترل آفت کرم ساقه خوار برنج یا مگس مدیترانه ای مرکبات قابل مشاهده است ، ولی خلاصه شدن تلاش ها در همین جهت یا حد و اندازه بدون توجه به مسایل و مشکلاتی که تغییرات تکنولوژیکی یا اقلیمی ایجاد می کند ، می تواند تمامی موفقیت ها را به ناکامی تبدیل کند.
امروز در استان مازندران اگر از هر کشاورزی و باغداری در باره مهم ترین مشکل تدبیر مدیریتی محصولات تولیدیشان پرسش شود ، قطعا کمبود مراکز استاندارد ذخیره سازی را در اولویت نخست و مهم ترین مشکل قرار می دهند. ماهیت تولید در بخش کشاورزی کاملا با صنعت متفاوت است. در بخش کشاورزی ، برداشت که همان معادل تولید در صنعت است در یک بازه زمانی مشخص و کوتاه انجام می شود و بخشی از یک فرایند طولانی یک ساله است. طبیعی است که در چنین وضعیتی اگر برای محصول برداشت شده انبارهای استاندارد نگهداری وجود نداشته باشد محصول تولیدی به خاطر فسادپذیری بالا یا سریع از بین می رود و یا کشاورز را به دام دلالان گرفتار می کند.
کارشناسان اقتصادی ، بویژه بخش کشاورزی معتقدند پدافند غیر عامل همان پیشگیری و پیش بینی است که با اقدامات عملی سبب افزایش بازدارندگی ، کاهش آسیب پذیری ، تداوم فعالیت های ضروری ، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدها می شود ، مقوله ای که در مورد انواع تولیدات محصولات کشاورزی مازندران بویژه در حفاظت از مراکز ذخیره برنج اصلا به آن توجه نشده است.
این روز ها اگر سری به واحد های شالیکوبی های مازندران بزنید در هر یک از این واحد به طور متوسط ۲۰۰ تن برنج سفید آماده عرضه وجود دارد که به گفته صاحبان شالیکوبی ها امسال این مورد به دغدغه جدی برای آنان تبدیل شده است و از آنجایی که مازندران مستعد بروز انواع حوادث غیر مترقبه بویژه سیلاب و زلزله است ، بروز چنین حوادثی به طور یقین خسارت سنگینی را به امنیت غذایی کشور وارد می کند.
استان مازندران حدود یکهزار و ۲۰۰ واحد شالیکوبی دارد که علاوه بر تبدیل شالی به برنج سفید ، به عنوان محل خرید و فروش برنج به صورت عمده نیز شناخته می شوند.
ظهور مشکل جدید
واقعیت این است که تا کمتر از یک دهه قبل تصور برداشت شالی از شالیزارها با ماشینی مانند کمباین قابل تصور نبود و تنها آدم های قوی بنیه قادر بودند در شالیرارها غرق در آب و گل و لای ، شالی درو کنند ، اما برابر آمار رسمی جهاد کشاورزی مازندزان امسال ۹۵ درصد از محصول شالی استان به صورت مکانیزه با کمباین های مخصوص برداشت شده است.
اگر چه ماشین کار را برای کشاورزان برنجکار ساده و کم زحمت کرده است ، ولی مشکل دیگری را به وجود آورد که آن هم هدایت شلتوک برداشت شده با کمباین به صورت مستقیم به شالیکوبی هاست . تا پیش از این و زمانی که شالی با دست برداشت می شد ، کشاورز محصولش را قبل از تبدیل کردن به شلتوک با قرار دادن در معرض آفتاب و باد خشک می کرد تا به میزانی رطوبت شلتوک کاهش یابد. پس از این مرحله هم شلتوک را در سایه و داخل انبار یا پشت بام در معرض هوا قرار می داد تا استخوانی شده و فسادپذیریش کاهش یابد. انتقال شلتوک به شالیکوبی برای تبدیل آن به برنج سفید هم تابعی از وضعیت بازار و نیاز کشاورز به نقدینگی و درآمد بود و به این ترتیب مدیریت و مسئولیت ذخیره سازی محصول با کشاورز بود.
برداشت شلتوک با کمباین اما مدیریت ذخیره سازی محصول را از کشاورزان سلب کرده است. در سه سال اخیر به دلیل فراگیر شدن برداشت مکانیزه شالی که طبق آمار جهاد کشاورزی مازندران امسال تا ۹۵ درصد را شامل شد ، تمامی محصول راهی شالیکوبی ها می شود و کشاورز برنجکار عملا قدرت نگهداری اینگونه شلتوک را که دارای رطوبتی نسبتا بالاست ، ندارد و فاقد ابزار لازم برای رطوبت زدایی از محصول و نگهداری آن با تدبیر سنتی است.
علت ارسال یکجای شلتوک به شالیکوبی ها ، وجود گرمخانه یا گرمکن در آنهاست تا رطوبتشان را کاهش دهد و برای تبدیل به برنج سفید آماده کند. اما مشکل اینجاست که بازار کشش جذب ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن برنج سفیدی را که تنها از شلتوک کشت اول برنجکاران مازندران در یک بازه زمانی دو ماهه به دست می آید ، ندارد و به همین دلیل کشاورز ، برنجش را از شالیکوبی ترخیص نمی کند. امسال شاید بدترین سال از این نظر طی چند سال اخیر بوده است. برنجکاران مازندران که تاب آوریشان در برابر دلالان طی هفت سال گذشته افزایش یافته ، امسال حاضر نشدند برنجشان به قیمت پیشنهادی دلالان بفروشند. نتیجه این شد که اکنون تمامی شالیکوبی های مازندران مملو از برنج سفیدی است که امکانات ذخیره سازی استاندارد آن را ندارند.
بررسی میدانی خبرنگار ایرنا از شالیکوبی های مناطق مختلف مازندران نشان می دهد ، در عین حال که انبار شالیکوبی ها مملو از برنج کشاورزان است ، در عین حال آنان تمایلی به فروش محصول به قیمت پیشنهادی کنونی ندارند. این در حالی است که بیش از ۲ ماه از آغاز برداشت برنج در استان سپری می شود و کار برداشت کشت اول به پایان رسیده است.
بر اساس برآورد کارشناسی هم اکنون در هر یک از شالیکوبی های منطقه مرکزی استان مازندران بویژه در شهرستان های آمل ، بابل ، فریدونکنار و بابلسر به طور متوسط تا ۳۰۰ تن برنج سفید آماده فروش وجود دارد که کشاورزان حاضر به عرضه آن با قیمت کنونی نیستند.
برنجکاری به عنوان گل سر سبد فعالیت کشاورزی مازندران در حالی مطرح است که هنوز مسئولان و حتی شالیکاران به عمق خطر پذیری این محصول با ماشینی شدن برداشت آن پی نبرده اند و اقدامات پیشگیرانه عملی از خطر احتمالی بروز حوادث طبیعی علیه زمین های کشاورزی ، انبارهای غیر استاندارد و یا به آفت انبار برنج سفید نشده است.
انبارهای نامناسب
یکی از شالیکوبی داران بابل انبار شدن مقدار زیادی برنج سفید در شالیکوبی ها را معضل جدی دانست و گفت : این که پس از ۷۰ روز از برداشت کشت اول همچنان ۷۰ درصد برنج تولید کشاورزان در انبارهای شالیکوبی ها ذخیره سازی شده باشد، سابقه نداشته و در واقع این خطر جدی محسوب می شود.
محمد پورموسوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، عمده انبارهای ذخیره برنج در واحد های شالیکوبی های استان را در حد پوشش مقابل بارندگی های معمولی دانست و ادامه داد : امروز حتی بیمه این محصول مطرح نیست و وجود برنج سفید به این میزان در شالیکوبی ها در قرارداد واحدها با سازمانای بیمه گر اصلا مطرح نشده است.
وی با اشاره به این نکته که هم اکنون در هر واحد به طور میانگین ۲۰۰ تا ۳۰۰ تن برنج آماده فروش نگهداری می شود ، بیان داشت: علاوه بر خطر حوادث غیر مترقبه ،با طولانی شدن زمان نگهداری، آفت های انباری تهدیدی علیه این برنج ها است.
پورموسوی با بیان این که شالی های کشت دوم نیز وارد شالیکوبی ها شده است و روز به روز مقدار ذخیرهای برنج سفید نیز در حال افزایش است، گفت : امیدواریم تا شاهد حوادث غیر مترقبه خسارت زا در این استان رخ ندهد.
ضرورت تقویت زیرساخت
یکی از کارشناسان و محققان علوم زراعی و باغی مازندران با اظهار این که برنامه ریزی و پیش بینی در زمینه امنیت غذایی در حوزه کشاورزی و تولید محصولات ضروری مورد نیاز مردم همواره باید در مازندران مورد توجه جدی مسئولان باشد ، گفت: یکی از مهم ترین رویکرد در پدافند غیر عامل بخش کشاورزی در استانی مانند مازندران استاندارد سازی مراکز ذخیره سازی محصولات استراتژیک است.
حسینعلی فلاحی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا خطر از بین رفتن برنج های سفید آماده عرضه در شالیکوبی های مازندران را مورد تاکید قرار داد و افزود : این که در صدور پروانه برای شالیکوبی ها به استاندارد سازی انبار ذخیره سازی برنج توجه نشود، در واقع بی توجهی به پدافند غیر عامل است.
وی گفت : پیش بینی ها و پیشگیری ها در حفظ زمین ، تولید ، عرضه و نگهداری محصولات استراتژیک نظیر برنج ، گندم و دانه های روغنی همواره باید در چارچوب پدافند غیرعامل مورد توجه قرار بگیرد چون حوادث غیر مترقبه مثل زلزله اصلا خبر نمی کند و این پدیده در کنار سیلاب های پائیزی مازندران را به صورت جدی تهدید می کند و امروز با توجه به وجود هزاران تن برنج سفید در انبارهای غیر استاندارد در خطه برنج خیز شمال ، خطر ملی در امنیت غذایی محسوب می شود.
رئیس بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی مازندران به اهمیت بانک‌های ژنوم گیاهی و جانوری در مازندران نیز اشاره کرد و بیان داشت : امروز اهمیت این موضوع برای دنیا مشخص شده است و کشورهای پیشرفته در این مورد سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام داده‌اند. امیدواریم در کشور ما بویژه در مازندران که عمده محصولات کشاورزی آن نقش محوری در امنیت ملی غذایی دارد ، سرمایه‌گذاری در این زمینه مورد توجه قرار گیرد زیرا وجود این بانک‌ها به کشور قدرت می‌دهد.
فلاحی تصریح کرد : اگر به منابع عظیم نفت و گاز می بالیم ، به تنوع زیستی و فراوانی آب و غذا در این خطه سرسبز نیز افتخار می کنیم و برای حفاظت و صیانت از آنها باید برنامه ریزی صحیح داشته و در رفع نواقص موفق باشیم.
این کارشناس کشاورزی مازندران گفت : ضرورت توسعه روش های مبتنی بر مبارزه بیولوژیک با آفات و بیماری های محصولات کشاورزی مهم همچون برنج، چای، زیتون، مرکبات، کرم ابریشم در مازندران و دیگر استان های شمالی بر همگان مسجل شده است و اگرچه طی سال های اخیر و با تلاش فارغ التحصیلان رشته های کشاورزی، اقدامات مناسبی برای توسعه کودهای زیستی در جهت جایگزینی با کودهای شیمیایی و ارتقاء روش های تولید ارگانیک محصولات صورت گرفته است ، اما توجه و تقویت به زیر ساخت های پدافند غیر عامل در مناطق شمالی کشور به حمایت مسئولان ملی نیاز دارد.
وی از قیمت گذاری نامناسب برای محصولات استراتژیک از جمله برنج ،گندم و دانه روغنی کلزا به عنوان یکی از تهدیدات فعلی در حوزه بخش کشاورزی یاد کرد و افزود : بی توجهی به موضوع رغبت کشاورزان برای کاشت ، فروش و رعایت امنیت سلامت این محصولات را کاهش می دهد و توجه به این موارد نیز همسو با اهداف پدافند غیرعامل است.
محقق بخش کشاورزی و باغی مازندران به اهمیت انبار داری محصولات باغی بویژه مرکبات هم اشاره کرد و گفت: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته علت اصلی ضایعات فرایند تولید مرکبات مازندران نگهداری آنها در انبارهای غیر استاندارد است.
مازندران ۱۱۰ هزار هکتار باغ مرکبات دارد که سالانه بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن محصول از آنها برداشت می شود. این استان همچنین هر ساله با ذخیره سازی بیش از ۴۰ هزار تن مرکبات ، بخشی از نیاز شب عید کشور را به این میوه تامین می کند.
فلاحی قرار گرفتن انبار در مکان مناسب ، برخورداری از تجهیزاتی نظیر رطوبت سنج و دما سنج در جای مناسب ، فعالیت های ضدعفونی ، گرما درمانی ، تیمارداری ، عایق بندی سقف و سیمان کاری کف را از شاخصه های یک انبار استاندارد معرفی کرد و ادامه داد: طبق اظهارات رسمی مسئولان حدود ۹۶ درصد این انبارها بدون رطوبت سنج و ۸۵ درصد بدون دماسنج فعالیت دارند و حدود ۷۵ درصد هم فاقد عایق بندی سقف هستند.
چالش هایی مانند فرسایش خاک، مدیریت منابع آب، انواع آفات و بیماری‌های محصولات زراعی و باغی، کاهش جمعیت و گاهی از بین رفتن برخی گونه های گیاهی، جانوری و آبزیان، تهاجم گونه های گیاهی مهاجم، آلودگی منابع آبی و خاک، استفاده بی رویه از سموم آفت کش سلسله اقدامات پدافند غیر عامل در بخش کشاورزی و زیست محیطی مازندران محسوب می شود که هر گونه بی توجهی به آن بخش ها امنیت غذایی کشور را تحت شعاع قرار می دهد.
غافلگیری عبرت‌آموز
سیل و سیلاب اواخر سال ۹۷ و اوایل سال ۹۸ را باید یک غافلگیری عبرت آموز برای مازندران دانست ، اگر چه به نظر می رسد هنوز هم درس آن بدرستی آموخته نشده است . طبق بررسی های صورت گرفته و اظهارات کارشناسان اگر لایروبی رودخانه های استان بموقع انجام می شد و از طرفی بهره برداران نسبت به رعایت مسایل زیست محیطی حریم رودخانه ها احساس مسئولیت می کردند ، اصلا وقوع سیلاب در مازندران در آن سال منتفی بود و دیگر استان شاهد خسارت سنگین بیش از هفت هزار واحد مسکونی و ۹۴هزار هکتار زمین های زراعی باغی نبود و به عبارتی یکهزار و ۷۰۰ میلیارد تومان خسارتی که در آن سیلاب به مازندران وارد شد ، با پدافند غیرعامل لایروبی رودخانه ها و مماشات نکردن با تعرض کنندگان به حریم رودخانه ها قابل جلوگیری بود.
کارشناسان می گویند بی‌اعتنایی به لایروبی رودخانه ها و از بین بردن پوشش گیاهی در بالا دست استان مازندران سبب شد تا با کمترین بارندگی سیلاب به بار آید ، معضلی که همه ما آگاه هستیم چرا که نسبت به قواعد و مقررات حریم رودخانه ها، نریختن انواع زباله بویژه نخاله های ساختمانی به داخل رودخانه و برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه ها بی توجهی کرده و در واقع اصلا رعایت نکرده‌ایم.
در استان مازندران ۱۲۰ رشته رودخانه اصلی و فرعی که بیشتر آن از وسط شهرها و روستاها می گذرد حدود ۴۶۰ هزار هکتار از اراضی زراعی و باغی استان را به روش های مختلف مشروب می کند.
آنچه تاکنون در بعد پدافند غیرعامل بخش کشاروزی در مازندران قابل مشاهده است ، اقدامات پیشگیرانه در مقابله با آفات و بیماری‌ها بوده است و حتی مهم ترین برنامه سال جاری هفته پدافند غیرعامل استان هم برگزاری مانور مقابله با مگس مدیترانه ای بوده است.
مازندران ۱۶۰ هزار هکتار باغ انواع میوه دارد که ۱۱۰ هزار هکتار آن از انواع مرکبات بویژه پرتقال است و سالانه حدود ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تن محصول از این باغ‌ها برداشت می شود.
همچنین مازندران دارای ۲۳۰ هزار هکتار زمین های شالیزاری است که مهم ترین آفت علیه این محصول استراتژیک کرم ساقه خوار است که طبق آمار رسمی با انجام برخی اقدامت ساده و بدون هزینه نظیر شخم زمستانه تا ۷۰ درصد این آفت در کشت اول برنج طی چند سال اخیر تحت کنترل قرار گرفته است و یکی از مزیت های اجرای این اقدامات کاهش محسوس سموم شیمیایی به ویژه " دیازینون" است.
در حوزه بیماری ها نیز نقش دامپزشکی به عنوان یکی از اعضای اصلی قرارگاه زیستی پدافند غیر عامل در مازندران بسیار برجسته و مهم است چرا که وجود بیش از سه هزار و ۵۰۰ مرکز آبزی پروری با تولید سالانه بیش از ۱۰۰هزار تن ، فعالیت ۲هزارو ۵۰۰مرغداری با تولید سالانه ۲۱۰ هزار تن گوشت سفید، وجود حدود سه میلیون راس دام سبک و سنگین که ۷۰ درصد آن در قالب دامداری کوچک و سنتی است، مصرف سالانه ۹۰۰ هزار تن شیرخام در کارخانه های لبنی مازندران و پرورش انواع ماکیان نقش این داره کل را دوچندان کرده است.
از سوی دیگر همه ساله در فصل پائیز و زمستان دهها گونه پرنده مهاجر زمستان گذران با جمعیت حدود یک میلیون و ۵۰۰هزار بال به مازندران مهاجرت می کنند که این پرندگان یکی از انتقال دهندگان ویروس آنفلوانزای مرغی هستند و رعایت مقررات بهداشتی در شکار و عرضه آن همواره از دغدغه های جدی دامپزشکی مازندران است.
مازندران با دارا بودن ۱/۵ درصد از اراضی کشور و ۲/۵ درصد اراضی کشاورزی کشور سالانه بیش از هفت میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می کند که ۱۰ درصد ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است.