به گزارش تابناک یزد،نگهداشت بافتهای تاریخی شهرهای کشور که از آن به عنوان میراث زندهی ایران یاد میشود و متاسفانه هر روز بیشتر از دیروز در معرض تخریب قرار دارد امروزه به دغدغهای عمومی تبدیل شده که شاید "سند باززنده سازی بافتهای تاریخی" بتواند کمکی برای حفظ این آثار ارزشمند باشد.
معرفی و بازپیرایی ارزشهای فرهنگی، شهری و اجتماعی، حفاظت از بافت تاریخی و حیات اجتماعی از اهداف ساماندهی بافتهای تاریخی بیان میشود که بیتوجهی به آنها میتواند به محو تاریخ زندهی فرهنگ و تمدن کشور بینجامد.
قدمت سکونت در بعضی از شهرهای کشور همچون یزد به قبل از هزاره سوم پیش از میلاد میرسد که حفظ این میراث زنده از جمله دغدغههای عمومی است. ضرورت پاسداشت هویت و فرهنگ کشور که به نگهداری از بناهای شهرهای تاریخی گره خورده بیش از پیش شده اما در راه حفظ این میراث چالشهایی وجود دارد که مهمترین آنها بیتوجهی به طرحهای تفصیلی شهرهای تاریخی، تعدد دستگاههای دخیل، ناهماهنگی و همراستا نبودن اهداف و برنامههای این دستگاهها و بیتوجهی عمومی نسبت به بناها بزرگترین معضل حفظ بافتهای تاریخی عنوان میشود.
در اهمیت موضوع صیانت از بافتهای تاریخی ابتدا به تعدادی از شهرهای تاریخی کشور اشاره میکنیم تا لزوم جلوگیری از تخریب این بافتها بیش از پیش تبیین شود:
یزد:
یزد اولین شهر خشتی و دومین شهر تاریخی جهان بعد از شهر ونیز ایتالیاست. قدمت بسیاری از آثار تاریخی کشف شده در شهر یزد به قرن پنجم هجری باز می گردد. در عین حال کشف بناهای دیگری متعلق به قرن های دوم و سوم هجری، تردیدها را در تخمین قدمت شهر یزد بیشتر می کند. در هر صورت تاریخ سکونت انسان در این خطه از هزاره سوم پیش از میلاد فراتر رفته است. یزد را از آن جهت که جنگ و بلایای طبیعی تاکنون نتوانسته به آن صدمه ای وارد کند امن ترین شهر می دانند. مارکوپولو جهانگرد ایتالیایی نیز درباره یزد می گوید که تجار جاده ابریشم این شهر را به لحاظ امنیت مالی و جانی آن دوست دارند.
تبریز:
در کتاب تاریخ ایران (چاپ دانشگاه کمبریج) آمده که تبریز در اوایل دورهٔ ساسانی (سدهٔ سه یا چهار میلادی) بنا شده یا به احتمال بیشتر در سدهٔ هفتم این واقعه روی دادهاست. شهر کنونی تبریز برروی خرابههای شهر «تَوْرِژ» (بارها) بنا شدهاست. تورژ یکی از بااهمیتترین مراکز بازرگانی منطقه بوده و به عنوان پل ارتباطی میان شرق و غرب اهمیت فراوانی داشته است. امروزه تنها دو محل باستانی –یعنی ارگ تبریز و مسجد کبود از تبریز قدیم برجای مانده است.
اصفهان:
بنای اصفهان را به تهمورث، سومین پادشاه از سلسله پیشدادیان نسبت دادهاند. اصفهان در تاریخ قدیم با نامِ گی در پارس علیا معرفی گردیده و نیز از آن، تحتِ عنوانِ گابای یا تابای نیز نام برده شدهاست. این شهر محلِ تقاطعِ راههای عمده و اقامتگاهِ سلطنتی پادشاهانِ هخامنشی نیز بوده است. اصفهان سرشار از آثار هنری و تاریخی است که میدان نقشجهان، مسجد امام، سی و سه پل، پل خواجو، پل مارنان، مسجد جامع، مسجد سیّد، مسجد شیخ لطفالله، منار جنبان، برج کبوترخانه، گذر چهارباغ عباسی، سبزه میدان، کاخ چهلستون، آتشگاه اصفهان، کاخ عالیقاپو، کاخ هشت بهشت، کلیسای وانک، حمام علیقلی آقا، مدرسه چهارباغ و هتل عباسی خانه خان (خوراسگان)، امام زاده ابو العباس (خوراسگان) از بارزترین آنها هستند.
بم:
اگر بخواهند به یک جهانگرد دو سه عکس تاریخی از ایران نشان دهند حتماً یکی از آنها ارگ بم است. (ارگ بم بزرگترین بنای خشتی جهان است که از لحاظ عظمت و زیبایی با دیوار چین مقایسه میشود). شهر بم در گذشته به پاریس ایران شهرت داشت.
هگمتانه (همدان):
این شهر کهن، نخستین پایتخت ایران بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده است. هرودوت این شهر را ساخته دیااکو دانسته و گفته است که هفت دیوار داشته که هر کدام به رنگ یکی از سیارهها بودهاند.
کرمانشاه:
کامبادن یا کامبادنه نام شهری باستانی در شمال شهر کرمانشاه است و با گسترش شهر کرمانشاه جزئی از شهر کرمانشاه شد که ویرانه های آن میان طاق بستان و شهر کرمانشاه قرار دارد. در منابع به وجود شهری در 500 سال پیش از اسلام در دامنهی کوه پراو خبر داده اند که بر باور عده ای بعدها بهرام چهارم نام خود یعنی کرمانشاه را بر آن نهاد.
بنابراین گزارش، بناها پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی، از یک پشتوانه حقوقی برخوردار می شوند تا هرکسی نتواند دخل و تصرفی در بناها انجام دهد که چنین اقدامی برای بعضی از شهرهای تاریخی کشور انجام شده اما مشاهده می کنیم که علی رغم ثبت آثار تاریخی، تعداد زیادی از بناها آسیب دیده و متوجه می شویم که ثبت کردن آنها مانعی قطعی برای جلوگیری از تخریب نیست.
بهنام قلیچ خانی، مدرس معماری در این خصوص تنها راهکار برای حفظ بناهای تاریخی ثبت شده و دارای ارزش ثبت را مشارکت مردم میداند و بیان میکند: مردم به لحاظ مالی به دلیل کثرت در تعداد، بیشتر از دولت قادر به کمک در فرآیند حفظ بناهای تاریخی خواهند بود و گره زدن سرنوشت این بناها به یک جریان زندگی تنها راه حل جلوگیری از تخریب بناهای تاریخی است. در واقع یک برنامه اقتصادی مناسب می تواند این بناها را نجات دهد.
با این حال در آبان ماه سال جاری نجات 168 شهر تاریخی ایران در دستور کار مسوولان وزارت راه و شهرسازی و سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت.
به دنبال درخواست شماره 93210/94 در پنجم خرداد ماه 1393 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری دربارهی ابلاغ محدودهی بافت فرهنگی- تاریخی 168 شهر و ضوابط عمومی حفاظت ازبافتهای تاریخی، از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، موضوع در جلسهی 27 مهر ماه امسال توسط شورای عالی شهرسازی و معماری طرح و براساس آن قرار شد محدوده بافت فرهنگی، تاریخی 168 شهر کشور، تعیین شود و همچنین محدودههای مذکور، به هنگام تهیه طرح تفصیلی بافت فرهنگی- تاریخی توسط کمیسیون ماده 5 شهرها مورد بررسیهای تکمیلی قرار گیرد.
در آذرماه نیز طرح «حمایت از احیاء و مرمت بافتهای تاریخی - فرهنگی و توانمندسازی ساکنان و مالکین آنها» که آذرماه سال ۱۳۹۳ از سوی ۲۷ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی ارائه شده بود، پس از بررسی در کمیسیون مشترک و دریافت نظرات مرکز پژوهشهای مجلس، در صحن علنی مجلس به شور گذاشته شد که به تعریف مواردی همچون حفاظت، مرمت، احیا، صیانت، حریم بنا و محدوده بافت پرداخت.
همچنین در روزهای اخیر، معاون وزیر راه و شهرسازی از ارایه سند سیاستگذاری واحد برای باززندهسازی بافتهای تاریخی در آیندهی نزدیک خبر داد و گفت: متاسفانه تعدد دستگاههای دخیل و برنامههای مختلف و گوناگون منجر شده تا حتی بسیاری اقدامات مثبت جنبههای تضعیف کننده داشته باشد. نظر میرسد یکی از گامهای اولیه برای رفع چنین مشکلی تدوین یک بیانیه و تلاش برای همراستا کردن برنامههای تمام دستگاههای دخیل در قالب یک چارچوب مشخص است.
محمدسعید ایزدی از تعیین تکلیف محدودههای ۱۶۸ شهر تاریخی کشور توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خبرداد و گفت: تعیین این محدودهها کار بسیار ارزشمندی بود که حدود یک ماه گذشته در شورایعالی شهرسازی و معماری تصویب شد. البته تعیین محدودههای ۱۶۸ شهر تاریخی کشور در قالب بسته نخست است چراکه شهرهای ما به ۱۶۸ شهر محدود نمیشوند.
قرار است با مشارکت شرکت عمران و بهسازی شهری، سازمان میراث فرهنگی با محوریت پژوهشگاه میراث فرهنگی، "سند سیاستگذاری باززندهسازی بافتهای تاریخی" تنظیم و به شورای عالی شهرسازی و معماری ارائه شود. این سند متشکل از طرح مسئله، بیانیه (رویکردها و چارچوب نظری باززندهسازی شهرهای تاریخی)، نظامنامه (بایدها و نبایدها)، شیوهنامه تدوین طرحها و ساختار تشکیلات و نقشآفرینانی که در این فرآیند باید حضور داشته باشند است و در نهایت به صورت یک سند سیاستگذاری برای تمامی دستگاهها از سوی شورایعالی شهرسازی و معماری ابلاغ میشود. این سند اولین گام برای تحقق یک مدیریت هماهنگ و همراستا در بحث باززنده سازی بافتهای تاریخی است.